İçimizdeki En Derin Uçurumlara İnebilmek

Gabriel Rolon'un Bir Psikanalistin Notları adlı kitabı şu hikâyeyi anlatarak başlıyor:

Orpheus ve Eurydike'nin hikâyesini birçok kişi bilir: Yunan mitine göre Eurydike, bir yılan sokması sonucu ölür ve Yunanların yeraltı dünyası hakimi Hades'in alemine gitmek zorunda kalır. Kocası Orpheus onu o kadar çok seviyordur ki karısını yeraltı dünyasından geri almaya karar verir. Orpheus'a ancak sesi ve liri yardımcı olabilecektir. O zamanın en iyi müzisyenlerinden biri olan Orpheus sesiyle, vahşi hayvanları evcilleştiriyor, askerler sesine kulak verebilmek için savaşmayı bırakıyorlardır. Orpheus birçok engeli aştıktan sonra ölüler diyarına, Hades'in yanına gitmeyi başarır. Müziğiyle Hades ve ailesine öyle bir huzur ve sevinç yaşatır ki sonunda Hades, Orpheus'un isteğini kabul eder; Eurydike'nin yeraltı dünyasından ayrılmasına izin vermiştir. Ancak her hikâyede olduğu gibi bu hikâyede de mutlu sonun bir bedeli vardır, bu yüzden Hades âşıklara bir şart koşar: Yeraltı dünyasından giderken Orpheus önden yürüyecektir ve ne olursa olsun bir kez bile arkasından gelen Eurydike'ye bakmayacaktır! İki âşık bu kolay gibi görünen şartı kabul edip yola koyularlar. Uzun bir süre bu şekilde devam ederler. Ve derken uzaktan güneş ışığı görülmeye başladığı sırada Eurydike tökezler ve Orpheus ne olduğu anlamak için bir anlığına geri dönüp bakar. Baktığı gibi karısının sülueti kaybolur. Orpheus acı gerçeği anında kavrar; karısını bir daha göremeyecektir. Neredeyse tüm Yunan mitlerinde olduğu gibi acıklı bir hikâyedir, size her zaman yerine getirmeniz gereken bir şart koşulur. Kader her kötü durumdan sonra kaçınılmaz trajik sonu hazırlar. 

Gabriel Rolon'a göre bu hikâye, her hastanın nasıl bir mücadele vermesi gerektiğine örnektir. Kişilerin içlerindeki en derin uçurumlara inebilmek için korkularına, inançlarına ve önyargılarına karşı verecekleri bir mücadeledir bu. 

Kitap boyunca Rolon, seçtiği hasta hikâyelerinde kıskançlığı ve maskelerini, kaybetme korkusunu, aşk ve arzu arasında kalışları, bir kadının yasını, bir ailedeki sessizlik anlaşmasını oldukça sade bir dille aktarıyor bizlere.

"Onun birini kışkırtmaya çalışıp çalışmadığını bilmiyorum. Ayrıca son derece aklı başında bir insandır, beni aldatmasının imkânsız olduğunu çok iyi biliyorum. Yani burada, kafamın içinde bunu biliyorum ama burada (Parmağıyla kalbini işaret etti) başka bir şey hissediyorum ve bu konuda hiçbir şey yapamıyorum. O zaman başkalarını kışkırtmak istediğini düşünüyorum. Bu duygudan kurtulmak isterdim ama kıskançlığımı kontrol edemiyorum; olmuyor, buna karşı koyamıyorum."

Ah, demek semptom buydu.

Eğer bir hasta "bir şeye karşı koyamadığını" itiraf ediyorsa şunu kastediyordur: "Biliyorum, anlıyorum ama bir şey yapamıyorum, o benden daha güçlü!" Ve bu şekilde yardım talep ediyordur.  

Bir Psikanalistin Notları'nda Rolon daha birçok acıklı hikâye anlatıyor, her biri kendine özgü dünyalar. Bu hikâyeleri okurken psikanalizin nasıl çalıştığını daha yakından öğrenme fırsatı bulmak da işin acabası.  

 

Alana ilgi duyan tüm okurların okumasını tavsiye edeceğim kitapta en büyük problem iyi bir redaktörün gözünden kitabın geçmemiş olmasıdır. Bildiğimiz gibi kitaplar çevrildikten sonra düzeltiye ve son okumaya gider. Sayamadığım kadar çok yazım ve imlâ hatası olması kitabın en büyük eksikleridir bence. Yeniden okunması ve hataların düzeltilmesi gerekiyor. 

          

Randevu ve iletişim için: tunabaharr@gmail.com 

Empatik Bir Psikanalizden Kesitler

"Bir terapistle görüşmeye giden her hasta, zayıf ve yetersiz yönleri ile olduğu gibi kabul edildiğini hissetmek ister. Terapi sürecinde bir güven ve rahatlama alanı, kısacası beklenmedik olanla yüzleşmesini olanaklı kılacak bir güvenli alan bulmaya ihtiyaç duyar."

Bu sözler kitabın 19. sayfasında yer alıyor. Fransız psikanalist Serge Tisseron (1948) kendisinin ikinci analizinden geçme sürecini samimiyet ve duyarlılıkla anlatıyor. Analize gittiği kişi ise Fransa'nın en meşhur analistlerinden biri olan, Türkçede de Freud'un Otoanalizi ve Psikanalizin Keşfi (2003), Deri-Ben (2008) kitaplarından okuyabildiğimiz Didier Anzieu. 

Psikanalitik okumalara eğilimli ve meraklı olan okurların radarına çıkar çıkmaz takıldı bu kitap. Çünkü Tisseron, pek de yapılmayan bir şeyi yaparak kendi analiz sürecini anlatıyor. İlk başlardaki gerginliklerini, aktarım ilişkilerini, analistinin sessizliklerini bir bulmacanın parçalarını çözer gibi merakla çözmeye çalışıyor. 

"... Bana göre, hissetiklerimi doğru şekilde tanımlamaktan başka bir amacı yoktu. Başka bir deyişle, aslında onların gerçekliğini sorgulamak istiyordu. Ve bunu, hislerini kullanarak yapıyordu!" (Sf. 38)

Empatik Bir Psikanalizden Kesitler'in bölüm başlıkları bile insanı heyecanlandırıyor, meraklandırıyor: "Her Şeyi Değiştiren Yanıt, Papağan mı Kâhin mi?, Üzerime Takım Elbise Uydurduğu Gün, Melek Olmak İsterken Salak Olmak, Kıskandığını Söylediği Gün, Eldivenler Deri miydi Saten mi?" İçindekiler sayfasında bu başlıkları görünce ben kitabı yutar gibi okudum, sonra bir daha okudum. 

Kitapta dikkatimi çeken şeyler: Tisseron'un anlatım biçiminin ne kadar naif olduğu. Kendini tanımak ve daha yakından tanımak isteyen bir psikanalistin meraklı sorgulamalarını peşi sıra yapıyordu. Sonra kitabın akışında her bölümde önce analizinde yaşananları yazıyor sonrasında kendi teorik düşüncelerini paylaşıyordu. Tisseron şüphesiz bütün düşüncelerini paylaşmamıştır, ama size şu kadarını söyleyeyim paylaştığı kadarını kaleme alıp kitap olarak yayınlatmak çok cesurca bir hareket.

"Niçin bir önceki analistim, ailevi travmamın önemini kavrama konusunda bu kadar isteksizdi? Acaba omuzlarında, varlığından habersiz olduğu ve araştırmaktan kaçındığı benzer bir dramın yükünü mü taşımaktaydı? Başka türlü söylemek gerekirse, acaba kişisel ve ailevi öyküsünü aydınlatma çabası sırasında kendisine bir 'kör nokta' mı oluşturmuştu?" (Sf. 48)

Kimdir psikanalist? Her dediği ya da hiç demediği şey doğru mudur? İnsan kendini gerçekten yüzde yüz tanıyabilir, anlayabilir, keşfedebilir mi? Tisseron bu soruları önceki analiz sürecine de birkaç kez değinerek gündeme getiriyor. Analistin karşısında el pençe divan mı durmalı, yoksa onun ne düşündüğünü soracak kadar ileri mi gitmeli? Analizanla analist arasında nasıl bir otorite ilişkisi vardır? Kitabın başında Tisseron, bu ikinci analiz sürecinde meşhur divana uzanıp uzanmamak konusunda kararsızdır, daha doğrusu bu konuyu hiç düşünmediğini söyler. Analisti ise ondan bir yanıt bekler. Tisseron ise o anda hiç tasarlamadığı bir şey yapar ve analistine kendisinin ikinci analiz sürecinde ne yaptığını sorar. Bu ne cüret, diye ekler Tisseron. Ancak Anzieu (ilk analizi için Jacques Lacan'a gitmiştir) en ufak bir şaşırma belirtisi bile göstermeden ikinci analizini yüz yüze yaptığını söyler ve hatta gittiği analistin adını bile verir. Şok olan Tisseron kendini toparlar ve analizine yüz yüze devam etme kararı alır. 

Kitabın sonunda ise "Empati" kavramına ilişkin nefis açıklamalar var. 

Anladığınız üzere kitaptan bolca alıntı yapmak mümkün. Ancak şunu fark ettim; alıntılar yani okuduğumuz cümleler aynı olsa bile onları algılayışlarımız ve hayatımızda bir yere koyuşlarımız hepimizin farklı olacaktır. Bu yüzden daha fazla alıntı yapmayarak ve henüz okumadıysanız sizi iyice meraklandırarak yazıyı burada kesiyorum. Ee ne de olsa bir analizde süre bittiğinde siz ne kadar önemli bir şeyi anlatıyor olursanız olun, analistiniz size kapıyı gösterecektir :)

Hem sahi, eldivenler deri miydi saten mi?

- Serge Tisseron, Empatik Bir Psikanalizden Kesitler

Randevu ve iletişim için: tunabaharr@gmail.com

Dikkat Egzersizleri

Sınav tarihine her gün bir adım daha yaklaşırken çoğunlukla düşündüğümüz bir şey kendini çok belli etmiyor mu? Neredeyse her deneme sınavından sonra “Hocam dikkatsizlikten gitmiş hep” türü cümleler kurmuyor muyuz? Ve bu tür cümleler artık iyice canımızı sıkmadı mı? O zaman gelin dikkat nedir, nasıl bir şeydir, ne şekilde artırılabilir birlikte bakalım.

Öncelikle şunu bilmeliyiz ki, dikkat odaklanmaktır. O an yaptığımız işe duyularımızla (özellikle görme ve işitme duyularımızla) kendimizi verdiğimizde dikkatimizi toparlamış oluyoruz. Hepimizin kısıtlı dikkati olduğu için tüm duyuları kullanarak dikkatimizi toparlayamayız. Bu sırada, özellikle ders çalışırken görme duyumuzu aktifleştirip, diğer duyularımızı geçici olarak askıya alırız ve yoğunlaştırılmış dikkati yaşarız. Ders çalışırken aynı zamanda konu anlatımlı video izliyorsak ve not alıyorsak hem görme hem işitme duyularımızı aktifleştirip bölünmüş dikkat yaşamış oluyoruz. Bu topladığımız dikkatin sürdürülmesine de konsantrasyon diyoruz. Odaklanmada ya da odaklanmanın süresinde bir sıkıntı yaşadığımızda dikkat dağılması beraberinde geliyor. 

1) Sonsuzluk İşareti: Odanızdayken, ders çalışmaya başlamadan önce veya başlayıp da dikkat dağılması yaşadıktan sonra dikkatinizi toparlamak istiyor ama zorlanıyorsanız hemen ayağa kalkın. Gözlerinizi kapatın ve önce sağ elinizle büyük bir sonsuzluk işareti çizin. Bir orkestra şefinin orkestrasını yönetmesi gibi elinizi sürekli olarak sonsuzluk işaretinde belirlediğiniz yolun üzerinde hareket ettirin, bu büyük sonsuzluk işaretini gittikçe küçültmeye başlayın. Bir nokta halini alana kadar gözlerinizi açmadan küçültün, küçültün. Bir nokta halini aldığında durun ve diğer elinizle aynı işlemi yapmaya başlayın. Bu çalışma hem sağ hem sol görsel alanları çalıştırarak beynin konsantrasyon gücünü artırır. 

2) İlk ve Son: Bir şeyi ilk ya da son kez yapıyormuş gibi düşünün. Bu, önceden kaçırdığınız detayları yakalama,  gözlem gücünü artırma ve yeni bakış açıları geliştirme olanağı tanır.

3) 5 tane daha: Bir çalışmanın ortasında tam sıkılıp vazgeçmek üzereyken “5 tane daha” tekniğini kullanın. Bu egzersizi uygularken zihniniz sıkılma noktasını aşar, zihinsel sabır ve dayanıklılık köprüsü oluşturursunuz. Bu yöntem size direnç kazandırır. Örneğin; Parabol çözmekten çok sıkıldınız ve dikkatinizin dağılmaya başladığını fark ettiniz diyelim. Hemen kalemi fırlatıp masadan kalkmayın, kendinize “5 tane daha çözüp bırakacağım” deyin. O 5 soruyu çok yüksek bir dikkatte çözdüğünüzü fark edeceksiniz. 

4) Not Alın: Önemli bir şey yapmaya çalışırken zihninizi meşgul eden diğer şeylerin konsantre olmanızı engellediğini düşünüyorsanız bunları bir kâğıda yazın. Yanına da bu sorunla ne zaman ilgileneceğinize dair bir not düşün. a) Sorunu tanımladınız, b) O sorunu ne zaman halledeceğinizi tanımladınız. Şimdi ders çalışmaya devam edebilirsiniz.

5) Kendinizi Ödüllendirin: Bir haftaya başlamadan önce o haftayı hedeflerinizi tamamlayarak bitirdiğinizde kendinizi neyle ödüllendireceğinizi planlayın. Ödül, sizi rahatlatan ve mutlu eden her şey olabilir. Sevdiğiniz bir yiyecek ya da içecek, yürüyüş yapmak, bir arkadaşınızla buluşmak, bir Netflix dizisi izlemek gibi. 

6) Gereksiz faaliyetler: Sık sık su içmek, evin içinde gezinmek, el-kol oynatmak, sıklıkla telefonunuza bakıp bildirim geldi mi diye kontrol etmek gibi gereksiz faaliyetlerden kaçının. Böylece daha soğukkanlı olursunuz, oto-kontrol mekanizmanız güçlenir.

7) Sağlıklı besinler tüketin: Konsantrasyonu artıran besinler tüketin: Demir ve C vitamini eksikliği konsantrasyonun azalmasına neden olabilir. Tavuk, et, balık ürünleri ve meyveler, taze sıkılmış meyve suları tüketilebilir. Haftada en az 1 akşam balık yemeğe çalışın.

8) Kontrol çizelgesi hazırlayın: Zihninizin dağıldığını her hissedişinizde çizelgeye bir işaret koyun. İstikrarlı bir şekilde yapıldığında zamanla daha az işaret koyduğunuzu fark edeceksiniz.

9) Nefes Egzersizleri: Belki de en önemli dikkat ve sağlık çalışması nefes egzersizleridir. Ancak gelin görün ki öğrencilerin asla yapmadığı egzersiz de nefes egzersizleridir. Şöyle diyelim; doğru nefes yoksa doğru hayat da yoktur. Bir sabah kalkıp “ben bugün nefes almayacağım, istemiyorum” diyebilir miyiz? Nefes sandığımızdan çok daha önemlidir, doğru bir şekilde alınıyor olması bizi her tür zorluğa karşı korumaktadır. 

1-4-2 Tekniği: 1 saniyede burnunuzdan aldığınız derin nefesle diyafram bölgenizi şişiriyorsunuz. Nefesi içinizde tutarken aynı anda 1’den 4’e kadar sayıyorsunuz ve 2 saniyede ağzınızdan yavaşça veriyorsunuz. 

4-2-4 Tekniği: 4 saniyede burnunuzdan yavaş yavaş aldığınız nefesle yine diyafram bölgenizi şişiriyorsunuz. 2 saniye içinizde tutuyorsunuz ve 4 saniyede ağzınızdan veriyorsunuz.

Nefes egzersizlerini yaparken sırt üstü uzanmanız işinizi kolaylaştırır. Gerçekten içinizden saniyeleri sayın ve istediğiniz egzersizi 10 defa arka arkaya yapın. İlk yapmaya başladığınızda karın kaslarınızda ağrı ve sızılar olacaktır. Egzersizi yaptıkça bunlar geçecektir merak etmeyin. 

Nefes egzersizlerinin herhangi bir yerinde göğüste sıkışma, boğulma hissi, nefes alamama gibi şeyler yaşarsanız hemen o an egzersizi bırakın ve okul psikolojik danışmanınıza durumu anlatın, yardım isteyin. 

**Dikkatle ilgili başka sorularınız varsa tunabaharr@gmail.com adresine yazabilir, kendinize ya da çocuğunuza geçerli ve güvenilir bir test olan MOXO Dikkat Testi uygulansın isterseniz yine benimle iletişime geçebilirsiniz.

Sevgiler,

Tuna

Sınav Kaygısını Yönetmenin 10 Püf Noktası

Geçenlerde Twitter'da Sami Gülgöz'ün paylaştığı bir bağlantı ilgimi çekti. Başlık "Sınav Stresi ile Baş Etme"ydi, bağlantıya tıklayınca şu infografikle karşılaştım ve çok beğendim. Beğenmiş olmamın asıl nedeni buradaki bilgilerin basit, anlaşılır, uygulanabilir ve etkili sonuçlar verebilecek olmasıydı. Ben de zaman kaybetmeden bu infografiği sunuma çevirdim ve bizim 12. sınıf öğrencilerine anlattım. İlgiyle dinlediler. Öğrencilerimden aldığım geri bildirimlerin ışığında yazıyı buraya da koyayım, ilgililer okusun ve bir türlü düzen sağlayamadığım blog yazarlığında yeniden bir ivme yakalayayım. O zaman başlıyoruz:

Sınavdan önce:

1) Daha iyi uyuyun:

Daha iyi uyuyun, daha az tıkının. Değerli olan uykunuzu feda ederseniz ertesi gün sınavda sorun yaşamanız daha olasıdır.

2) Batman gibi çalışın:

Her gün aynı saatte aynı yerde çalışın. Beyniniz bunu çalışmak için ipucu olarak algılayacak ve çalışma disiplini ile odaklanma becerisini geliştirmenin zamanı geldi diye yorumlayacak.

3) Bir kağıda en güçlü 5 özelliğinizi yazın:

Kişilik değerleriniz testte kaç net yaptığınıza bağlı değildir. Ve bunu kendinize hatırlatmanız her zaman iyidir :)

Sınav günü:

4) Sınavdan önce sağlıklı beslenin:

Midenizden gelen gürlemeler sınav anında konsantre olmanızı zorlaştırır. 

5) Bakış açınızı belirleyin:

Unutmayın, bu sadece bir sınav. Sınavın kendisiyle değil içeriğiyle ilgilenin, bakış açınızı buna göre belirleyin. İçerikle uğraşırsanız sınavın kendisiyle uğraşmaya vaktiniz kalmayacak zaten. 

6) Kendinizi heyecanlandırın: 

Kendinizi gergin ve sinirli hissetmek yerine önce bir düşünün ve "Ben heyecanlıyım. Vücudum da sınavda iyi yapmam için bana destek veriyor." diyebilirsiniz. Araştırmalar sınav kaygısını heyecana dönüştürdüğünüzde daha iyi performans göstereceğinizi belirtmektedir.

Sınav anında:

7) Talimatları iyi okuyun:

Talimatları okumak ve soruları kontrol etmek basit hatalardan kaçınmanıza yardımcı olmakla kalmaz aynı zamanda testi zamanında bitirmek için her soruya ne kadar zaman harcayabileceğinizi ölçmenize yardımcı olur. 

8) Olumsuz düşüncelerinizle konuşun:

"Sevgili düşüncelerim, burada olduğunuzu ve benim için endişelendiğinizi görüyorum. Ama ben iyiyim, bunun sadece bir sınav olduğunu biliyorum." Kendinizi endişeli düşüncelerinize kaptırmadan onları kabul edin, varlıklarına izin verin, ki sizi rahat bıraksınlar.

9) Zor soruları ilk başta atlayın:

Bazen kolay sorularla sınava ısınmak size yardımcı olur. Sınavı tamamladıktan sonra zor sorulara geri dönmek sorun değildir. Yeter ki zamanınızı iyi kullanın. 

Sınav sonrası:

10) Başarınızın tadını çıkarın:

Sınavdan sonra bir dakika boyunca düşünün ve o anın tadını çıkarın. Dans edin, isterseniz biraz kestirin ya da arkadaşlarınızla bir kafeye gidin ve keyifli vakit geçirin. 

     Bütün bu maddeler sadece fikir verme amaçlıdır, uygulamada sıkıntı yaşıyorsanız veya kaygınıza eşlik eden başka bir ihtiyacınızı dile getirmek istiyorsanız tunabaharr@gmail.com adresine yazarak randevu alabilirsiniz.

       Kaygılarınızı yönetebildiğiniz keyifli günler dilerim. 

       Tuna

Ekim 2016

Algılanan Dünya, Merleau-Ponty'nin 1948'de yaptığı radyo konuşmalarından oluşuyor bu metinler. Bakış açısıyla, felsefik sorularıyla bilimin perspektifini tartışan ilginç bir sohbet olmuş. (En azından bize göre.) Algı konusuna değinilen kitabın fenomenoloji konu başlığıyla ilgilenenleri etkileyeceğini düşünüyorum. Altı çizilmiş yerler tekrar okunmalı ve biriyle tartışılmalı ki bu kitap bellekte kalıcı olsun. Ömer Aygün çevirmiş.

Ba, Birhan Keskin'in 2003-2005 arasında yazdığı şiirlerden oluşuyor. Kitapyurdu'nda birisi "Depresyon hırkası gibi kitap," diye yorum yazmış, katılmamak elde değil. 

Bazı Yazlar Uzaktan Geçer, ilk defa Murathan Mungan kitabı aldım. Övünmüyorum ya da ah'lanmıyorum, yanlış anlaşılmasın. "Sızım sızım aşksızım" diye başlayan şiiri yüzünden aldım bu kitabı, şiirleri beni çok tatmin etmedi. 

Buzda Yürüyüş, malûmunuz, Jaguar'ın bastığı birçok kitabı kitaplığa eklemeye çalışıyoruz, her ne kadar filmlerini izlemesem de "okumayı" seven biri olarak film yönetmeni Werner Herzog'un bu yürüyüş seyahatini edinmek istedim. Nasıl bir metin: Yazar, elinde kamera varmış gibi geçtiği kasabaları bize anlatıyor. Ali Bolcakan çevirmiş, güzel bir metin. 

Görünüre Dair Küçük Bir Teoriye Doğru Adımlar, fazlasıyla uzun bir kitap ismi. Sırf John Berger'in kısa bir metni ve Bülent Somay çevirisi diye aldım. Bilirsiniz, Berger eski bir ressam. Bu metin de "Resim yapmak neye cevap verir, neyin ihtiyacıdır?" gibi sorulara cevap olsun diye yazılmış sanırım. Berger'i okumak her zaman zevklidir. 

Hani, üstat Aruoba'ya diyecek söz mü var? Bütün kitaplarını sabırla toplamak, raflardan indirip sabırla okumak lazım. 

Hızlandıkça Azalıyorum, bu kitabı yaklaşık iki yıl kadar önce üç farklı kitapçıda gide-gele okumuştum. O zamanlar kitap almamaya çalışan bir işsizdim. Neyse. Kitabın tadını tam yaşayamadığım için sonunda kitabı aldım ve doyasıya okudum. Zaten ülkemizde Nordik yazar tutkunları da baş gösterdi. Onlardan biri de ben olabilirim. Çok iyi bir metin, zekici düşünülmüş cümleler var içinde. Deniz Canefe çevirmiş. 

İstanbul'dan Gelen Telefon, üniversite yıllarımda Blue Jean, Headbang, Yüxexes, ZOR ve bir dönem çıkan Rolling Stone, Billboard gibi müzik yayınlarını takip etmiştim. Birkaç yerde Roll'u görsem de hiç almamıştım. Şimdi çok pişmanım. Bu kitap da, Roll'de yayımlanan bir telefon söyleşisinden oluşuyor ve söyleşiyi yapan Yücel Göktürk aynı zamanda müzik de dinletiyor karşı tarafa. Telefonun diğer ucunda az önce sözünü ettiğimiz John Berger olunca ortaya düşündüren ve sorgulatan bir metin çıkıyor. Yasemin Akbaş ve Yücek Göktürk çevirmiş. İlginç bir okuma deneyimi. 

Teori ve Pratik Üzerine, Metis'in diyaloglar serisinden yanılmıyorsam şu ana kadar dört kitap çıktı. Dördünü de aldım bu ay. Bu, okuduğum ikinci kitaptı. Adorno ile Horkheimer 1956 baharında üç hafta boyunca bir tartışma yaptılar ve bu tartışmayı Komünist Manifesto’nun güncel bir versiyonunu üretme niyetiyle teybe kaydettiler. Bu kitap da kaydedilen bu tartışmanın yazıya dökülmüş hâlidir. Yer yer harareti yükselen bir tartışma, Horkheimer'ın Adorno'ya açıkça saldırdığını düşündüğüm kısımlar çok ilgimi çekti. Aynı zamanda Adorno'nun uysallığı da. Orhan Kılıç çevirmiş.